مدیریت نیاز در قرآن
در قرآن کریم دو نوع کلی نیاز مورد بحث قرار گرفته است: نیاز ایجابی و اولویت‌بندی که نیاز ایجابی به تأمین و تقویت نیازها اشاره دارد و به‌نوعی هدف‌گذاری در زندگی انسان را تشریح می‌کند و اولویت‌بندی که در برخی مواقع ممکن است تظاهر نیازها به شدت نمایان باشد و انسان ناچار به اولویت‌بندی نیازها شود.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، در یادداشتی برگرفته از نشست علمی "مدیریت نیاز در قرآن" با ارائه دکتر بی بی حکیمه حسینی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در غرفه دانشکده علوم قرآنی مشهد در هجدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن و عترت مشهد بیان شد:مدیریت نیاز در علوم مختلف به‌طور عمیق مورد بررسی قرار گرفته و تنوع و مراتب متعددی از نیازها شناسایی شده است، اما نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که ما انسان‌ها چگونه با خداوند و سایر موجودات مانند گیاهان و همچنین یکدیگر به تعامل می‌پردازیم، آیا نیازهای ما فقط مختص به موجودیت فیزیکی ماست یا ابعاد معنوی و روانی نیز در این موضوع دخیل است؟
تأمین نیاز به یک مدیریت نیاز دارد و چگونگی تأمین آن موضوعی گسترده است که از دوران جنینی انسان تا زمان مرگ با تدبیر و تفکر همراه است و این مدیریت نیازها می‌تواند شامل نیازهای اساسی مانند نیازهای عاطفی، اجتماعی و همچنین نیازهای معنوی باشد.
در قرآن کریم دو نوع کلی نیاز مورد بحث قرار گرفته است:
۱. نیاز ایجابی: این نوع نیاز به تأمین و تقویت نیازها اشاره دارد و به‌نوعی هدف‌گذاری در زندگی انسان را تشریح می‌کند. نیازهای ایجابی می‌تواند شامل نیازهای فیزیکی، عاطفی و معنوی باشد و در این راستا، آیه بسیار مهمی در قرآن وجود دارد: «وما لأحدٍ عنْده منْ نعْمةٍ تجْزىٰ * إلّا ابْتغاء وجْه ربّه الْأعْلىٰ» (اللیل: ۱۹). این آیه نشان می‌دهد که بهره‌مندی انسان از تمام نیازها به دلیل نیات روحانی و اخلاص اوست.
۲. اولویت‌بندی: در برخی مواقع ممکن است تظاهر نیازها به شدت نمایان باشد و انسان ناچار به اولویت‌بندی نیازها شود. برای نمونه، در انجام امتحانات کنکور، باید نیازهای آموزشی و روانی خود را به‌طور مؤثر اولویت‌بندی کنیم. در قرآن کریم، حضرت موسی(ع) در مواجهه با بنی‌اسرائیل به درخواست‌های آنها پاسخ می‌دهد که نمونه‌ای از مدیریت نیاز و اولویت‌بندی نیازها در شرایط مختلف است.
مدیریت نیاز: روش‌ها و شیوه‌ها
تعدیل و اعتدال: در مصرف و استفاده از نیازها باید به حد اعتدال توجه کرد، عدم رعایت تعادل می‌تواند به اختلال در زندگی منجر شود و در این راستا، انسان باید به تنوع نیازهای خود و نحوه تأمین آنها توجه داشته باشد.
روش تبادل و جایگزینی: در فراهم آوردن نیازها باید به جایگزینی نیازها توجه کنیم، برای نمونه، در جامعه‌ای با محدودیت منابع، توانایی جایگزینی و تبادل نیازها می‌تواند به پایدار شدن شرایط کمک کند. آیه‌ای از قرآن تأکید بر این موضوع دارد: «منْ ذا الّذی یقْرض اللّه قرْضًا حسنًا فیضاعفه له أضْعافًا کثیرةً ۚ واللّه یقْبض ویبْسط ۖ وإلیْه ترْجعون» (البقرة: ۲۴۵).
نکات کلیدی در مدیریت نیاز
تمهید و پیش‌بینی: باید هر نیاز را به‌طور مرحله‌ای تأمین کرد، به‌عنوان نمونه، نیاز به امنیت به‌عنوان یکی از پایدارترین نیازها در نظر گرفته می‌شود و فراهم آوردن آن نیاز به آمادگی و تدبیر مناسب دارد.
تسهیل و کاهش سخت‌گیری: به‌منظور تأمین نیازها، سخت‌گیری نمی‌تواند مؤثر واقع شود، در آرامش خاطر و روحیه مثبت، ارتباطات اجتماعی بهبود می‌یابد و نیازهای عاطفی و روحانی بهتر تأمین می‌شوند.
مدیریت سلبی: این نوع مدیریت به معنای جلوگیری از تنش‌ها و اختلالات در نیازهاست، برای نمونه، در داستان قارون، عبرت‌آموزی از ثروت و فساد می‌تواند به انسان کمک کند تا از این پدیده‌ها دوری کند و به سمت کمال الهی برود.
چشم‌پوشی و گذشت: در روابط اجتماعی، اگر هر شخصی خطایی کرد، باید با روحیه‌ای آکنده از محبت و چشم‌پوشی به او نگاه کنیم، این چشم‌پوشی به تقویت همبستگی اجتماعی و تأمین نیازهای متنوع کمک می‌کند.
اجتناب از خط قرمزها: در برخی موارد، افراد باید از خط قرمزهایی که تأمین نیازهای ضروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اجتناب کنند. مانند حرام‌خواری و رفتارهای ناپسند که می‌تواند به نیازهای معنوی و روحی لطمه بزند.
در نهایت، مدیریت نیاز به درک عمیق‌تری از ابعاد مختلف انسان و توجه به جنبه‌های معنوی و انسانی زندگی نیاز دارد و با استفاده از این اصول و تأمل در مفاهیم الهی، انسان می‌تواند به سمت تأمین نیازهای خود به شکلی متوازن و پایدار گام بردارد.
