به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدجواد توکلی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد در یادداشتی گفت: در بررسی عدالت اجتماعی، ابتدا باید معنا و مفهوم دو واژه «عدالت» و «اجتماعی» را روشن کنیم. از نگاه علما، عدالت معانی متعددی دارد که برخی از آن‌ها به معصومین(ع) نسبت داده شده است. در میان این تعاریف، تعبیر امام علی(ع) از عدالت که می‌فرمایند: «إعطاءُ کلِّ ذی‌حقٍّ حقَّه؛ یعنی دادن حق به هر صاحب حقی». جامع‌ترین و کامل‌ترین معنا به‌شمار می‌آید. با این حال، دیدگاه‌های مختلف دیگری نیز درباره عدالت مطرح شده است.

وقتی از عدالت اجتماعی سخن می‌گوییم، باید بدانیم عدالت تنها در بستر اجتماع معنا می‌یابد. انسان موجودی اجتماعی است و نمی‌تواند به‌تنهایی و دور از دیگران زندگی کند، چراکه زندگی فردی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌شود. بنابراین، عدالت زمانی تحقق می‌یابد که مجموعه‌ای از انسان‌ها در کنار هم قرار گیرند. اگر تنها یک نفر در جامعه باشد، هر آنچه هست متعلق به اوست و مفهومی به‌نام عدالت شکل نمی‌گیرد. هرچه تعداد افراد بیشتر شود، مفهوم عدالت نیز پررنگ‌تر می‌شود و نیاز به رعایت آن ضروری‌تر.

در قرآن کریم، آیات متعددی درباره عدالت آمده است. برای نمونه در سوره «نحل»، آیه ۹۰ می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ؛ به‌راستی خداوند به عدالت و نیکی و بخشش به خویشاوندان فرمان می‌دهد.»

در سوره «ص»، آیه ۲۶ نیز آمده است: «یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ؛ ای داوود! ما تو را جانشین خود در زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق داوری کن.»

تفاوت این دو آیه در نوع خطاب و مسئولیت‌هاست. در آیه اول، خطاب به همه انسان‌هاست که حتی اگر رعایت عدالت به ضررشان تمام شود، باید به آن پایبند بمانند. اجرای حق در هر شرایطی از مصادیق روشن عدالت است. کسی که حقیقت‌طلب است، بدون تردید به عدالت پایبند خواهد بود؛ اما افرادی که عدالت‌گریز هستند، اغلب زیاده‌خواه بوده و تنها به منافع خود می‌اندیشند.

در آیه دوم، وظیفه‌ای خاص به حضرت داوود(ع) به‌عنوان حاکم سپرده شده است تا در میان مردم با عدل قضاوت کند. این مسئله در جامعه امروز نیز کاربرد دارد؛ زیرا تحقق عدالت اجتماعی تنها با مشارکت همگانی امکان‌پذیر است.

سوره «حدید»، آیه ۲۵ نیز به اهمیت قسط اشاره دارد: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ... لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ بی‌تردید پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آن‌ها کتاب و ترازو نازل کردیم تا مردم خود به‌پا خیزند و عدالت را برقرار سازند.»

علامه طباطبایی(ره) قسط را ناظر بر عدالت در معاملات می‌دانند، اما برخی مفسران دیگر آن را مفهومی فراگیرتر می‌دانند که حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد. تفاوت این آیه با آیه پیش در آن است که در اینجا مسئولیت اجرای عدالت مستقیماً بر عهده خود مردم نهاده شده است.

اگر اجرای عدالت تنها بر عهده حاکم باشد و مردم با او همراهی نکنند، یا بالعکس، عدالت هرگز به‌طور کامل محقق نخواهد شد. بنابراین، زمانی که مردم خود مجری عدالت شوند، نباید دوستی‌ها، دشمنی‌ها یا تعلقات شخصی مانعی بر سر راه آن شود. هرکس از مسیر عدالت منحرف شود، در حقیقت اسیر هوای نفس خویش گشته است.

در آیه ۸ سوره «مائده» آمده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ... اعْدِلُوا؛ ای مؤمنان! برای خدا قیام‌کنندگان و گواهان به عدل باشید و مبادا دشمنی با قومی شما را از عدالت بازدارد. عدالت پیشه کنید.»

از این آیه روشن می‌شود که یکی از اهداف اصلی بعثت انبیاء، اقامه عدالت بوده است. پیامبر(ص) و رهبران الهی باید عدالت را برقرار کنند، حتی در مواجهه با دشمنان، همان‌گونه که سیره معصومان نیز بر آن دلالت دارد.

امام علی(ع) عدالت را برتر از بخشش می‌دانند، چراکه در بخشش، ممکن است چیزی به فردی داده شود که مستحق آن نباشد؛ اما در عدالت، فرد مطمئن است که به حق خود خواهد رسید. بنابراین عدالت، ضامن امنیت روانی و اجتماعی افراد است.

در کلامی نورانی، امام علی(ع) می‌فرمایند: «العَدلُ یُصلِحُ البَرِیَّةَ، صَلاحُ الرَّعِیَّةِ العَدلُ؛ عدالت مردم را اصلاح می‌کند و مایه صلاح و سامان یافتن جامعه است.»

از این رو، اگر در جامعه‌ای عدالت اجرا نشود، پایه‌های آن جامعه سست می‌شود و مردم به مخالفت با حکومت برمی‌خیزند. نام بردن از عدالت، به‌تنهایی ظلم را کنار می‌زند و همدلی، انسجام، و مهرورزی میان اقشار مختلف را گسترش می‌دهد. هرگونه فساد و تباهی با تحقق عدالت از بین خواهد رفت.