در میان اوراق زرین تاریخ اسلام، کمتر روزی به اندازه «هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجری» از چنین جایگاه رفیع و سرنوشت‌سازی برخوردار است، روزی که نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه یک «جریان» فکری و اعتقادی متولد شد که تا ابد، مسیر هدایت امت اسلامی را روشن می‌کند. در خصوص این روز رضا ملازاده یامچی، پژوهشگر دینی و استاد دانشکده علوم قرآنی مشهد یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم.

 

غدیر، صرفاً نام یک برکه در میانه راه مکه و مدینه نیست، بلکه شناسنامه و هویت خط تداوم رسالت نبوی و نقطه اوج بعثت بیست‌وسه ساله خاتم‌الانبیا(ص) است. این یادداشت بر آن است تا با نگاهی دقیق و مستند، ابعاد این واقعه عظیم را از منظر قرآن، تاریخ و منطق تحلیلی بکاود.

 

واقعه غدیر در بازگشت پیامبر اکرم(ص) از آخرین سفر حج خود، «حجةالوداع» رخ داد. اجتماع بیش از یکصد هزار نفری مسلمانان از سراسر بلاد اسلامی، فرصتی بی‌بدیل برای ابلاغ یک پیام جهانی و حیاتی فراهم آورده بود. در این نقطه، نزول آیه ۶۷ سوره مائده موسوم به «آیه تبلیغ» هرگونه تردیدی را برای تأخیر در این امر الهی از میان برداشت: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛ ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده است را ابلاغ کن؛ و اگر نکنی، رسالت او را به انجام نرسانده‌ای... .»

 

لحن قاطع و هشدارآمیز آیه، به وضوح نشان می‌دهد که موضوع ابلاغ، امری هم‌سنگ و هم‌وزن با کل رسالت بیست‌وسه ساله پیامبر(ص) است. این موضوع نمی‌توانست یک توصیه اخلاقی ساده یا تکرار امری بدیهی باشد. توقف کاروان عظیم حجاج در گرمای سوزان بیابان، فراخواندن بازماندگان و منتظر ماندن برای رسیدن پیش‌رفتگان، خود گواهی دیگر بر اهمیت فوق‌العاده و فوریت این فرمان الهی است.

 

هسته مرکزی پیام غدیر، جمله تاریخی و مشهور پیامبر اکرم(ص) بر فراز منبری از جهاز شتران بود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ؛ هر کس من مولا و سرپرست اویم، پس این علی مولای اوست»؛ برخی تلاش کرده‌اند واژه «مولا» را در اینجا صرفاً به معنای «دوست» یا «یاور» تفسیر کنند، اما این تفسیر با قراین قطعی و متعدد موجود در خود واقعه و پیش و پس از آن، سازگاری ندارد.

 

قرینه اول؛ استفهام پیش از اعلام: پیامبر(ص) پیش از بیان این جمله، از مردم اقرار گرفتند و فرمودند: «أَلَسْتُ أَوْلَى بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ؟؛ آیا من از خود شما به شما سزاوارتر و صاحب‌اختیارتر نیستم؟» و هنگامی‌ که جمعیت یکپارچه پاسخ مثبت دادند، ایشان بلافاصله جمله «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ...» را بیان کردند. این ساختار زبانی، به وضوح نشان می‌دهد که «مولا» در این جمله، دقیقاً همان معنای «اولی به نفس» (صاحب‌اختیار و سرپرست) را دارد که در آیه ششم سوره احزاب نیز برای شخص پیامبر(ص) به‌کار رفته است.

 

قرینه دوم: نزول آیه اکمال دین: بلافاصله پس از این انتصاب و بیعت مردم، آیه سوم سوره مائده نازل شد که مُهر تأییدی بر این تحلیل است: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا؛ امروز دین شما را برایتان کامل کردم، نعمت خود را بر شما تمام گرداندم و اسلام را به‌عنوان آیین برای شما پسندیدم.»

 

کدام امر می‌توانست دین را «کامل» و نعمت را «تمام» کند، جز تعیین تکلیفِ رهبری و تداوم خط هدایت پس از پیامبر(ص) اعلام دوستی با علی(ع) که بارها پیش از این نیز بیان شده بود، نمی‌توانست چنین جایگاه عظیمی داشته باشد.

 

قرینه سوم: تبریک و بیعت صحابه: منابع معتبر شیعه و سنی نقل کرده‌اند که پس از این واقعه، صحابه برجسته از جمله ابوبکر و عمر، به امیرالمومنین علی(ع) تبریک گفتند. عبارت مشهور عمر بن خطاب که گفت: «بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَایَ وَ مَوْلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ؛ آفرین بر تو ای پسر ابوطالب، از امروز مولای من و مولای هر مرد و زن باایمان شدی»، نشان از درک یک منصب جدید و یک ولایت و سرپرستی همگانی دارد، نه صرفاً یک دوستی شخصی.

 

 

فهم غدیر به‌مثابه یک رویداد صرفاً تاریخی، جفا به حقیقت آن است. غدیر، آغاز «امامت» به‌عنوان استمرار منطقی «نبوت» است. غدیر، پاسخ خداوند به حیاتی‌ترین نیاز بشر پس از ختم نبوت است: نیاز به «حجت» و راهنمای معصوم. این اصل، مبتنی بر قاعده عقلی «لُطف» است که براساس آن، خداوند حکیم، هرگز بندگان خود را بدون راهنما رها نمی‌کند.

 

غدیر، اعلام رسمی این حقیقت بود که اسلام، تنها به قرآن و سنت پیامبر(ص) در زمان حیاتشان خلاصه نمی‌شود، بلکه برای تبیین صحیح قرآن، حفظ سنت از تحریف و پاسخ به نیازهای مستحدثه بشر، نیازمند یک مفسر و مجری معصوم است که توسط خداوند منصوب شده باشد و این همان معنای عمیق «ولایت» است که غدیر پرچم‌دار آن است.

 

 

عید غدیر خم که از آن با عنوان «عیدالله الاکبر» یاد می‌شود، جشن بلوغ امت اسلامی و عید پیمان با ولایت الهی است، این روز، یادآور این حقیقت است که دین اسلام با تعیین جانشین پیامبر(ص) به کمال رسید و نعمت هدایت بر امت تمام شد. غدیر یک انتخاب شخصی نبود، بلکه یک انتصاب الهی برای تضمین آینده اسلام بود.

 

امروز، بازخوانی پیام غدیر، دعوت به وحدت حول محور «ولایت» و تمسک به ریسمان محکم الهی (قرآن و عترت) است. غدیر به ما می‌آموزد که اسلام، دینی جامع و کامل است که برای تمام ابعاد زندگی بشر، از جمله مهم‌ترین رکن آن یعنی «حکومت و رهبری»، برنامه و راهکار الهی دارد. بزرگداشت غدیر، بزرگداشت عقلانیت، آینده‌نگری و جامعیت دین خاتم و تجدید بیعت با مسیری است که ضامن سعادت دنیا و آخرت است.